Służba Zdrowia, 8 czerwca 1975 r.

Wśród rozlicznych dziedzin, w jakich J. Kostrzewski wykazywał bardzo szeroką aktywność, znalazły się także zagadnienia związane z funkcjonowaniem ochrony zdrowia w szerokim tego słowa znaczeniu. Od najwcześniejszych lat pracy zawodowej zajmował się, poza pracą naukową, również organizacyjną. Jego skuteczne działania w tym zakresie nie pozostały niezauważone poza granicami kraju.

W 1971 roku uczestniczył w Genewie w obradach komitetu ekspertów poświęconych organizacji regionalnej administracji ochrony zdrowia (WHO Expert Commitee on Organization of Local and Intermediate Health Administrations), jak również w seminarium na temat planowania zatrudnienia w ochronie zdrowia (Seminar on Health and Manpower Planning WHO). W 1973 roku, jako czasowy doradca i członek Grupy Roboczej powołanej przez Europejskie Regionalne Biuro WHO, brał udział, przewodnicząc obradom, w spotkaniu poświęconym zastosowaniu epidemiologii w planowaniu i ocenie działania służby zdrowia. Wygłosił referat wstępny. W trakcie obrad omówiono rolę epidemiologii i jej udział w procesie planowania działań prozdrowotnych i przedstawiono propozycje kolejnych przedsięwzięć w tym zakresie. Efektem prac Grupy był raport przygotowany dla Dyrektora Europejskiego Biura WHO.

W sierpniu 1974 roku J. Kostrzewski został zaproszony do udziału w konferencji naukowej organizowanej przez IIASA (International Institute for Applied Systems Analysis) - naukowy instytut badawczy, ufundowany w 1972 roku, mający swoją siedzibę w Laxenburg niedaleko Wiednia. Prowadzone są w nim ukierunkowane badania nad problemami natury globalnej, których, ze względu na ich złożoność, nie są w stanie rozwiązać pojedyncze kraje lub instytucje naukowe. Wygłosił referat na temat wykorzystania epidemiologii w planowaniu i ocenie służby zdrowia i wziął udział w dyskusji na temat zastosowania analizy systemów w badaniach epidemiologicznych oraz zapobieganiu i leczeniu nadciśnienia tętniczego oraz dyskusji na temat programu badań IIASA w dziedzinie medycyny. Kolejna konferencja, w której uczestniczył, organizowana przez IIASA wspólnie z WFUNA (World Federation of United Nations Association), odbyła się w 1989 roku i poświęcona była problemom globalnego bezpieczeństwa i sposobom radzenia sobie z zagrożeniami.

W 1975 roku - okresie niezwykle intensywnej aktywności na forum międzynarodowym, J. Kostrzewski przewodniczył grupie badawczej poświęconej metodom epidemiologicznym mającym zastosowanie w ustalaniu środowiskowych kryteriów zdrowotnych (Study Group on Epidemiological Methods Applied to the Establishment of Environmental Health Criteria). Efektem prac był raport przygotowany dla Dyrektora Generalnego WHO. W tym samym roku przewodniczył pracom kolejnej grupy roboczej WHO, poświęconym randomizowanym badaniom w zakresie medycyny zapobiegawczej i badaniom naukowym w służbie zdrowia (WHO Study Group on Randomized Trials in Preventive Medicine and Health Service Research). W ich wyniku powstał kolejny raport, przedstawiony Dyrektorowi Europejskiego Biura WHO. W Genewie, jako konsultant, zajmował się problemem matematycznego modelowania w zdrowiu publicznym. Wygłosił też referat w czasie odbywającej się w Baltimore konferencji poświęconej epidemiologii, jako podstawowej dziedzinie nauki w planowaniu, zarządzaniu i ocenie ochrony zdrowia. Kolejna konsultacja dla Europejskiego Biura WHO w Kopenhadze dotyczyła programu zwalczania chorób zakaźnych w Europie.

W 1977 i 1979 roku bierze udział, jako konsultant WHO i członek grupy roboczej, w spotkaniach poświęconych opracowaniu systemów informatycznych stosowanych w badaniach medycznych i ochronie zdrowia w Europie.

W 1978 roku przebywał w Kuwejcie, na zaproszenie Ministra Zdrowia tego kraju, w charakterze konsultanta w zakresie medycyny zapobiegawczej oraz w Teheranie, na zjeździe Ministrów Zdrowia Bliskiego Wschodu, gdzie przekazał doświadczenia dotyczące służby zdrowia i rozwoju jej kadr. Kolejna konsultacja, w 1979 roku w Instituto Superiore Sanita w Rzymie, związana była z organizacją służby przeciwepidemicznej we Włoszech. W 1981 roku, konsultacja z ramienia WHO, dotyczyła statystyki medycznej.

W 1982 roku pełnił rolę jednego z doradców przy opracowywaniu publikacji poświęconej problemowi starzenia się w perspektywie roku 2000 - „Ageing 2000 - a Challenge for Society”, przygotowanej przez Philipa Selby, Mai Schechter, opublikowanej dla Sandoz Institute for Health and Socioeconomic Studies przez MTP Press Ltd, International Medical Publishers.

W 1986 roku wziął udział w odbywającym się w Acapulco w Meksyku spotkaniu poświęconemu racjonalizacji zatrudnienia w służbie zdrowia.

W 1989 roku, w czasie odbywającej się w Royal College of Physicians w Londynie konferencji poświęconej współpracy między Wschodem i Zachodem wobec wyzwań dotyczących zdrowia w perspektywie roku 2000 (East/West Collaboration in Health Issues: Challenges for the Year 2000), J. Kostrzewski przewodniczył sesji poświęconej badaniom klinicznym. Brał też udział w odbywającej się w Sztokholmie, w 1990 roku, w Karolińska Institutet, konferencji poświęconej badaniom naukowym z zakresu medycyny.

J. Kostrzewski w czasie obrad z okazji 25 rocznicy ACMR,

Genewa 10-13 października 1983 r.

RADA BADAŃ MEDYCZNYCH

- ADVISORY COMMITTEE ON MEDICAL RESEARCH 

Jednym z wiodących zadań Światowej Organizacji Zdrowia zawartych w Konstytucji tej organizacji, spisanej w 1946 roku, było „promowanie i prowadzenie badań naukowych w dziedzinie zdrowia”. W 1959 roku utworzono Radę Badań Medycznych (Advisory Committee on Medical Research - ACMR). W roku 1962 powstał komitet dla regionu Ameryk, a w latach 70. XX wieku, kolejne, w pozostałych regionalnych strukturach WHO.

ACMR, która w 1986 roku zmieniła nazwę na Advisory Committee on Health Research (ACHR), jest ciałem doradczym Dyrektora Generalnego WHO. Do jej zadań należy formułowanie globalnych priorytetów badań naukowych dotyczących zdrowia, wynikających z zadań ustalonych przez najwyższe gremia WHO - Światowe Zgromadzenie Zdrowia i Radę Wykonawczą. Rolą ACMR jest również analiza aktywności w badaniach naukowych oraz ich monitorowanie, egzekwowanie efektywności działań, a także ocena wyników z punktu widzenia ich znaczenia naukowego i technicznego, z uwzględnieniem kryteriów etycznych w czasie ich realizacji. Na forum Rady badania prowadzone w poszczególnych krajach i regionach, ulegają ujednoliceniu na poziomie globalnym.

Członkowie Rady są mianowani przez Dyrektora Generalnego na czteroletni okres, bez możliwości uczestnictwa w jej pracach w kolejnych, bezpośrednio następujących latach. O ich wyborze decyduje nie tylko konieczność wyważonej reprezentacji poszczególnych specjalności, dyscyplin oraz regionów świata, ale przede wszystkim osobiste znaczenie i wartość kandydatów, prezentowana w świecie naukowym. Uczestnictwo w pracach ACMR jest niewątpliwie ogromnym wyróżnieniem. Wśród jego członków znaczącą reprezentację stanowili najwybitniejsi i najbardziej wpływowi przedstawiciele nauk biomedycznych, zdrowia publicznego i badań klinicznych z całego świata. Wśród nich, do końca XX wieku, znalazło się 18 laureatów nagrody Nobla.

J. Kostrzewski był członkiem Światowej Rady Badań Medycznych WHO w latach 1980-1983. W 1983 roku, na XXV sesji ACMR, został wybrany jej wiceprzewodniczącym. Wcześniej, w latach 1977-1978, jako czasowy doradca (temporary adviser), brał udział w pracach Europejskiej Rady Badań Medycznych. Obrady poświęcone były, między innymi, rozwojowi i standaryzacji metod oraz terminologii w badaniach biomedycznych i w ochronie zdrowia, problemom działań profilaktycznych i wczesnego wykrywania schorzeń, ocenie leków oraz metod terapeutycznych i leczniczych, a także ekonomicznym aspektom ochrony zdrowia.

J. Kostrzewski - Wiceprezydent Światowego Zgromadzenia Zdrowia - Boston - maj 1969 r.

DZIAŁALNOŚĆ W STRUKTURACH ŚWIATOWEJ ORGANIZACJI ZDROWIA

J. Kostrzewski prowadzi obrady sesji plenarnej XXII Światowego Zgromadzenia Zdrowia - Boston, 23 maja 1969 r.

J. Kostrzewski - Przewodniczący Rady Wykonawczej WHO, przemawia w czasie obrad XXIX Światowego Zgromadzenia Zdrowia

Fundację J. Parisot powołano 1969 roku. Upamiętniała profesora Jaques’a Parisot. związanego z WHO od pierwszych lat jej funkcjonowania, który w 1946 roku, w imieniu Francji, złożył podpis pod tekstem Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, w czasie odbywającej się w Nowym Jorku Międzynarodowej Konferencji Zdrowia. Fundacja stawia sobie za cel wspieranie badań naukowych w medycynie społecznej i zdrowiu publicznym.

ŚWIATOWE ZGROMADZENIE ZDROWIA 

– WORLD HEALTH ASSEMBLY

Najwyższym organem Światowej Organizacji Zdrowia jest, obradujące corocznie, Światowe Zgromadzenie Zdrowia. J. Kostrzewski brał aktywny udział obradach tego gremium już w latach 1959 i 1960 w Genewie oraz w 1961 roku w New Delhi, uczestnicząc w dyskusjach na temat szczepień ochronnych, oświaty sanitarnej i epidemiologii gruźlicy oraz w obradach Komisji Programu i Budżetu. Od roku 1962 uczestniczył w spotkaniach grup ekspertów z epidemiologii oraz dwukrotnie w obradach zespołu opracowującego program badań z zakresu epidemiologii w projektowanym Światowym Ośrodku Badań Zdrowia WHO.
W latach 1968-1970 i w roku 1973, przewodniczył polskiej delegacji w czasie obrad Światowego Zgromadzenia Zdrowia. W roku 1968 wziął udział w dyskusji technicznej poświęconej krajowemu i międzynarodowemu epidemiologicznemu nadzorowi nad chorobami zakaźnymi i roli szczepień w ich zwalczaniu oraz w dyskusji nad sprawozdaniem Dyrektora Generalnego WHO. Wystąpił także w sprawie przyjęcia Niemieckiej Republiki Demokratycznej do WHO. W trakcie posiedzenia przedstawicieli Regionu Europejskiego WHO brał udział w dyskusji na temat budżetu i programu na rok 1970 oraz nauczania przeddyplomowego medycyny.

W lipcu 1969 roku, w czasie obrad odbywających się w Bostonie w USA, J. Kostrzewski został wybrany Wiceprezydentem Światowego Zgromadzenia Zdrowia na lata 1969-1970. 23 lipca 1969 roku przewodniczył obradom sesji plenarnej.W roku 1970 był współautorem rezolucji, przedstawionej przez polską delegację i uchwalonej przez Zgromadzenie, wiążącej ocenę stanu zdrowia ludności z kształtowaniem zdrowotnych warunków środowiska oraz obejmującej zapobiegawczą działalność lecznictwa i rehabilitację w jednolity system ochrony zdrowia. Rezolucja postulowała rewizję programu badań prowadzonych przez WHO tak, aby ustalić właściwy priorytet w dziedzinie badań nad organizowaniem służby zdrowia. Jako reprezentant krajów Europy, w krótkim wystąpieniu podsumował obrady Zgromadzenia.

W 1973 roku J. Kostrzewski został wybrany, jako przedstawiciel Polski, do Rady Wykonawczej Światowej Organizacji Zdrowia (WHO Executive Board). W jej skład wchodziło wówczas 30 specjalistów, wybieranych przez Światowe Zgromadzenie Zdrowia, desygnowanych przez rządy krajów członkowskich WHO. Kadencja członków Rady trwa trzy lata.

W tym samym czasie, jako członek Rady Wykonawczej, został jej przedstawicielem w połączonym Komitecie WHO i UNICEF do spraw planowania i organizacji, a także przedstawicielem Rady Wykonawczej do Rady Fundacji J. Parisot. W styczniu 1974 roku objął przewodnictwo tej Fundacji.

W roku 1974, w czasie Światowego Zgromadzenia Zdrowia, przewodniczył grupie omawiającej temat środowiska społecznego i jego aspektów zdrowotnych.

W 1975 roku, na 56 sesji Rady Wykonawczej Światowej Organizacji Zdrowia, J. Kostrzewski został jednogłośnie wybrany przewodniczącym Rady na lata 1975-1976. Jednocześnie brał udział w pracach grup roboczych na temat pozabudżetowych źródeł finansowania i ich wpływu na politykę WHO oraz nad VI generalnym programem pracy WHO. 

W roku 1976, nadal przewodnicząc Fundacji J. Parisot, stanął na czele Fundacji L. Bernarda oraz Fundacji A. T. Shousha. 

W styczniu 1976 roku wybrany został przewodniczącym grupy, wyłonionej spośród członków Rady Wykonawczej, której zadaniem było przygotowanie światowej konferencji poświęconej podstawowej opiece zdrowotnej. Konferencja ta odbyła się dwa lata później w Ałma-Acie.

Kadencja J. Kostrzewskiego jako członka, a potem także przewodniczącego Rady Wykonawczej, upłynęła w maju 1976 roku.

Po raz ostatni brał udział w Światowym Zgromadzeniu Zdrowia w roku 1980, kiedy to przedstawiony został Raport Światowej Komisji dla Potwierdzenia Wykorzenienia Ospy Prawdziwej.

VI GENERALNY PROGRAM PRACY NA LATA 1978 - 1983

Według Konstytucji Światowej Organizacji Zdrowia, Rada Wykonawcza zobowiązana jest do opracowania i przedłożenia pod obrady Światowego Zgromadzenia Zdrowia, generalnego programu pracy. W maju 1976 roku został uchwalony szósty taki program, na lata 1978-1983. Znaczący udział w jego opracowaniu miała grupa robocza wyłoniona z Rady Wykonawczej WHO, w której składzie znalazł się J. Kostrzewski obok przedstawiciela Francji prof. E. Aujaleu oraz dr. P. Erlicha ze Stanów Zjednoczonych i dr. D. Venedictova ze Związku Radzieckiego.

Prace nad programem trwały na przełomie lat 1975/1976. Szósty Generalny Program Pracy WHO, kontynuując realizację głównych kierunków działania wytyczonych w poprzednim, piątym programie, duży nacisk kładł na zwalczanie chorób zakaźnych i pasożytniczych, zwłaszcza w krajach słabo rozwiniętych pod względem społecznym i gospodarczym, biorąc pod uwagę cechy epidemiologiczne chorób, rozmieszczenie geograficzne, warunki społeczno-ekonomiczne, jak również dostępne oraz skuteczne w lokalnych warunkach metody i środki ich zwalczania. Realizacja tych zadań odbywała się w ramach trzech programów: Rozszerzonego Programu Szczepień, Programu Zwalczania Chorób Biegunkowych i Specjalnego Programu Badań i Szkolenia w Dziedzinie Chorób Tropikalnych.[1] Szczególną uwagę zwrócono na rozwój podstawowej opieki zdrowotnej oraz rozwój badań biomedycznych i badań dotyczących rozwoju i działalności służb zdrowia.[2]

Organizacja powstała w 1949 roku pod auspicjami Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) i Organizacji Oświaty, Nauki i Kultury Narodów Zjednoczonych (UNESCO) jako federacja pozarządowych organizacji, których celem działania jest rozwój nauk medycznych. W pracach CIOMS J. Kostrzewski uczestniczył od 1969 roku, biorąc udział, w latach 1969-1972, w obradach okrągłego stołu. W roku 1969 w Genewie w czasie konferencji poświęconej priorytetom i odpowiedzialności w badaniach naukowych i zdrowiu publicznym, referował tematykę badań w dziedzinie medycyny społecznej. W 1970 roku w czasie konferencji poświęconej kształceniu badaczy w naukach medycznych, dyskutowano na temat roli uczelni i instytutów naukowo- badawczych, statusu pracowników naukowych i ich kształcenia oraz nad problemem „drenażu mózgów”. J. Kostrzewski omówił problem kształcenia badaczy w medycynie społecznej, organizacji ochrony zdrowia i epidemiologii. W roku 1971 znalazł się w obradującym w Genewie Specjalnym Komitecie CIOMS, liczącym dziewięciu naukowców, którego zadaniem była ocena dorobku sześciu poprzednich spotkań dotyczących badań naukowych. W tym gronie omawiano również problematykę pracy Komitetu Studiów Badań Medycznych i wskazano kierunki dalszej działalności CIOMS.[3] W czasie kolejnego spotkania, w 1972 roku w Paryżu, uczestniczył w konferencji, w czasie której omawiano społeczne i etyczne implikacje związane z postępem w biologii i medycynie.

Przez wiele lat, na forum międzynarodowym, podejmowano działania zmierzające do kodyfikacji zasad etycznych obowiązujących w badaniach leczniczych i zapobiegawczych na ludziach. Koncentrowały się one w dużym stopniu na badaniach klinicznych dotyczących metod leczenia chorych, pomijając problem badań prowadzonych w celach profilaktycznych. Zwalczanie chorób zakaźnych drogą szczepień wymagało prowadzenia badań na ludziach coraz to nowych szczepionek, co wywoływało sprzeciw zarówno ze strony niektórych środowisk medycznych jak i społeczeństwa. Konieczne stało się opracowanie zasad prowadzenia tego typu badań. W marcu 1976 roku odbyła się w Genewie konferencja poświęcona tym problemom, zorganizowana pod auspicjami WHO, Światowego Stowarzyszenia Lekarzy, Międzynarodowego Towarzystwa Standaryzacji Biologicznej, Rady Międzynarodowych Organizacji Nauk Medycznych oraz Służby Zdrowia Stanów Zjednoczonych, z udziałem ponad 50 osób z 20 krajów - pracowników ochrony zdrowia, prawników, socjologów, teologów, etyków, filozofów, producentów szczepionek oraz przedstawicieli instytucji kontrolujących jakość preparatów biologicznych. J. Kostrzewski przewodniczył obradom.[4]

Kilka miesięcy późnej, jako konsultant z ramienia WHO, uczestniczył także w trwających kilka tygodni pracach misji poświęconej badaniom biomedycznym w regionie wschodnio-śródziemnomorskim - w Egipcie, Iranie, Iraku i Sudanie (WHO Biomedical Research Mission, WHO Eastern Mediterraean Region).

W kolejnych latach J. Kostrzewski jeszcze kilkakrotnie brał udział w konferencjach okrągłego stołu oraz w nieformalnych konsultacjach poświęconych postępom w biologii i medycynie oraz ich implikacjom społecznym i etycznym, a także etycznym aspektom badań naukowych prowadzonych na ludziach.

W lipcu 1980 roku przewodniczył obradom grupy roboczej WHO/CIOMS, której zadaniem było opracowanie raportu dotyczącego tego ostatniego problemu. Jako specjalny doradca (special advisor), był jednocześnie współautorem wstępnej wersji dokumentu poświęconego temu zagadnieniu. W 1989 roku brał udział w konferencji na temat transferu technologii dotyczących zdrowia, a w latach 1990-1993, jako członek Komitetu Sterującego, współuczestniczył w opracowaniu wytycznych dotyczących zasad etycznych w badaniach epidemiologicznych (International Guidelines for Ethical Review of Epidemiological Studies) oraz, również jako członek Komitetu Sterującego, w opracowaniu międzynarodowych wytycznych dotyczących zasad etycznych w badaniach biomedycznych prowadzonych na ludziach (International Ethical Guidelines for Biomedical Research Involving Human Subjects).