Międzynarodowa Komisja Oceny Wykorzenienia Poliomyelitis w Regionie Ameryk - od lewej: dr F. Ch. Robbins (USA - przewodniczący), Isao Arita (Japonia), D. M. Horstmann (USA), J. K. Kostrzewski (Polska), M. Law (Kanada), E. M. Moreno (Argrntyna), F. C. Olinto (Brazylia), V. Ramalingaswami (Indie), Olikoye Ransome-Kuti (Nigeria), G. Soberon (Meksyk), K. Standard (Jamajka) - Waszyngton, 24-25 sierpnia 1994 r.

Wizyta J. Kostrzewskiego  - Przewodniczącego Światowej Komisji dla Potwierdzenia Wykorzenienia Poliomyelitis, w Chinach

Dzięki ogromnemu doświadczeniu jakie zdobył Pan w czasie wykorzeniania ospy prawdziwej, jak również w czasie potwierdzania wykorzenienia poliomyelitis w Regionie Ameryk, wniósł Pan decydujący wkład w działalność zmierzającą do wykorzenienia polio w skali świata, regionów i poszczególnych krajów.

List dr. Davida L Heymanna, przedstawiciela Dyrektora Generalnego WHO do spraw wykorzenienia poliomyelitis, do J. Kostrzewskiego (2005)

Podziękowanie dla J. Kostrzewskiego za wkład w powodzenie wykorzenienia poliomyelitis w Europie.

POLIOMYELITIS - DROGA DO WYKORZENIENIA

Zachorowania na poliomyelitis stanowiły ogromny problem w całym świecie. Liczba chorych, zgonów, jak również ogrom kalectwa jakie niosło za sobą to schorzenie przez całe wieki, stały się powodem podjęcia działań zmierzających do opanowania kolejnych epidemii. Możliwość dokonania przełomu w walce z poliomyelitis pojawiła się z chwilą opracowania przez dr. Jonasa Salka, a następnie dopuszczenia do stosowania w roku 1955, pierwszej inaktywowanej szczepionki przeciw temu schorzeniu. Kilka lat później, w roku 1961, dopuszczono do stosowania kolejne szczepionki, podawane doustnie, zawierające żywego, atenuowanego wirusa, opracowane przez dr. Alberta Sabina oraz dr. Hilarego Koprowskiego. Masowe szczepienia spowodowały, że w krajach, gdzie je prowadzono, nastąpił spadek zapadalności o ponad 90%. Według szacunkowych danych WHO, przed wprowadzeniem szczepień, corocznie, trwałym porażeniom wywołanym przez poliomyelitis, ulegało ponad 600 tys. dzieci. W połowie lat 70. XX wieku, w krajach uprzemysłowionych, prawie wszystkie dzieci otrzymywały szczepionkę, natomiast w krajach rozwijających docierała ona do nie więcej niż 5% populacji w tej grupie wiekowej.

Równolegle z akcją szczepień przeciw poliomyelitis prowadzono badania nad bezpieczeństwem stosowania szczepionek doustnych, gdyż w miarę coraz większej skuteczności działań profilaktycznych, narastał problem zachorowań bezpośrednio związanych z podawaniem szczepionek drogą doustną.

W roku 1969 grupa ekspertów WHO, wśród których był J. Kostrzewski, zaleciła przeprowadzenie skoordynowanych międzynarodowych badań nad związkiem między podawaniem szczepionki doustnej przeciw poliomyelitis i występowaniem porażeń, zarówno u osób szczepionych jak i nieszczepionych pozostających w kontakcie ze szczepionymi w okresie kilku tygodni po podaniu szczepionki. Wyniki opublikowano w Biuletynie WHO w latach 1976 i 1982. Badania potwierdziły wysokie bezpieczeństwo stosowanej doustnej szczepionki wyprodukowanej z atenuowanych szczepów Sabina. Pozwoliły również ustalić właściwy sposób przygotowywania szczepionki oraz optymalny, zindywidualizowany, zależny od wieku dziecka, system szczepień, z jednoczesnym odejściem od akcyjnego ich prowadzenia.[1]

W latach 1972-1982 J. Kostrzewski uczestniczył w pracach grupy ekspertów poświęconych skuteczności szczepionek przeciw poliomyelitis (WHO Consultative Group on Poliomyelitis Vaccines).

Szczepienia przeciwko poliomyelitis stały się elementem podjętego przez WHO i UNICEF w 1974 roku Rozszerzonego Programu Szczepień (Expanded Programme of Immunization - EPI). Jak wspomniano wyżej, w owym czasie, w krajach rozwijających się, zaszczepionych przeciw temu schorzeniu było jedynie 5% dzieci. W ramach Programu zapewniono właściwe zaopatrzenie, metody składowania i dystrybucję skutecznej szczepionki, jak również ustalono prawidłowy sposób szczepienia dzieci w pierwszym roku życia. W efekcie, w 1988 roku, trzecią dawkę szczepionki otrzymało 80 milionów dzieci w pierwszym roku życia, czyli 67% z tych, które powinny zostać zaszczepione. Dwa lata później, na świecie, zaszczepionych zostało ponad 80% dzieci. [2,3]

W 1988 roku, 41 Światowe Zgromadzenie Zdrowia uchwaliło rezolucję wzywającą Światową Organizację Zdrowia do podjęcia działań zmierzających do wykorzenienia poliomyelitis, jak również eliminacji dzikiego wirusa wywołującego chorobę. Fakt, że jedynym rezerwuarem trzech typów wirusa poliomyelitis jest człowiek, otwierał możliwość całkowitej eliminacji tego schorzenia.

Kluczowe znaczenie dla wykorzenienia poliomyelitis miały masowe akcje szczepień prowadzone od roku 1980 w Brazylii i innych krajach Ameryki Południowej i Środkowej, gdzie choroba panowała endemicznie. W maju 1985 roku Dyrektor Panamerykańskiej Organizacji Zdrowia (PAHO) zobowiązał Region Ameryk WHO do wykorzenienia poliomyelitis w tej części świata do roku 1990. Jednak jeszcze w roku 1991 zachorowania spowodowane dzikim szczepem wirusa występowały w Kolumbii i Peru. Masowe szczepienia pozwoliły, z niewielkim opóźnieniem, osiągnąć zakładane cele. Ostatnie zachorowanie na porażenną postać poliomyelitis, wywołane dzikim wirusem, zarejestrowano 23 sierpnia 1991 roku w Pichinaki, w regionie Junin, w Peru, u dwuletniego Luisa Fermin Tenorio.

W 1990 roku PAHO powołała niezależną Międzynarodową Komisję dla Potwierdzenia Wykorzenienia Poliomyelitis w Regionie Ameryk (International Commission for the Certification of Poliomyelitis Eradication in the Americas - ICCPE), której zadaniem było nadzorowanie regionalnych ośrodków wykorzenienia poliomyelitis i ostateczne ustalenie, że cel ten rzeczywiście został osiągnięty. Jednym z członków dwunastoosobowej komisji, działającej pod przewodnictwem dr. Fredericka C. Robbinsa, był J. Kostrzewski. Komisja obradowała w lipcu 1990 roku w Waszyngtonie, w marcu roku w Rio de Janeiro, by ostatecznie 24 i 25 sierpnia 1994 roku w Waszyngtonie, przedstawić raport, w którym stwierdzono, że „transmisja dzikiego wirusa poliomyelitis, w krajach Ameryki, została przerwana”.

W 1992 roku w różnych częściach świata istniały rejony wolne od poliomyelitis. Należały do nich kraje Ameryk, Europy, Afryki Północnej, Półwyspu Arabskiego, Południowej Afryki i Zachodniego Pacyfiku. Wykrywano jednak pojedyncze przypadki zawleczenia wirusa do Europy, Malezji i Emiratów Arabskich. W 1992 roku, w Holandii, wybuchła epidemia tego schorzenia wśród członków religijnej grupy odmawiającej szczepień. Wygasła w lutym 1993 roku.

Był to okres, w którym około 70% zachorowań na poliomyelitis notowano w Pakistanie, Indiach i Bangladeszu, stamtąd choroba, również w postaci zakażeń bezobjawowych, mogła zostać zawleczona do krajów, w których udało się ją wykorzenić.

W 1995 roku powołana została Światowa Komisja dla Potwierdzenia Wykorzenienia Poliomyelitis (Global Commission for the Certification of the Eradication of Poliomyelitis). Jej pierwsze posiedzenie odbyło się w Genewie 16-17 lutego 1995 roku. Przewodniczącym Komisji został wybrany J. Kostrzewski. W 1997 roku Komisja sformułowała pięć podstawowych zasad, które pozwoliły potwierdzić fakt wykorzenienia poliomyelitis. Powołano komisje regionalne działające według ustalonego harmonogramu. Kraje uznane za wolne od dzikiego wirusa zostały zobowiązane do kontynuacji szczepień, utrzymania ścisłego nadzoru nad pojawianiem się wiotkich porażeń i dzikiego wirusa, jak również utrzymywania zdolności radzenia sobie z ewentualnymi przypadkami zawleczenia choroby. Ostateczne potwierdzenie wykorzenienia poliomyelitis możliwe będzie po upływie pełnych trzech lat od ostatniego wykrytego i potwierdzonego wirusologicznie przypadku pojawienia się dzikiego wirusa w świecie. Do chwili potwierdzenia globalnej eradykacji tego schorzenia, a także w trakcie procesu certyfikacji, konieczny będzie nadzór nad występowaniem wiotkich porażeń i ich dokumentowaniem.[4]

J. Kostrzewski formalnie kierował Światową Komisją do 2001 roku, choć w corocznych spotkaniach uczestniczył jedynie w latach 1995-1998. W maju 2001 roku przesłał list do Dyrektor Generalnej WHO Gro Harlem Brundtland, w którym, z przyczyn zdrowotnych, prosi o przyjęcie jego rezygnacji z funkcji przewodniczącego Komisji, deklarując jednocześnie chęć uczestnictwa w jej pracach. W kolejnych latach, na przełomie wieków, kolejne rejony świata stawały się wolne od tej choroby - Region Zachodniego Pacyfiku w 2000 roku i Region Europejski w 2002 roku.